انقلاب صنعتی چهارم: بازیگران و تاثیرات آن

شروعی برای انقلاب صنعتی چهارم

برای رسیدن به انقلاب صنعتی چهارم و ابعاد آن، اندکی از پیشینه‌ی آن بدانیم:

انقلاب صنعتی چیست؟

ما در لبه‌ی یک دوره انقلابی از تغییرات تکنولوژیک ایستاده‌ایم. تاریخ به خوبی نشان داده است که تحولات تکنولوژیک تاثیری انقلابی و همیشگی بر بقیه‌ی جنبه‌های بشری می‌گذارند: نحوه‌ی زندگی، کار و روابط بشر با یکدیگر!

از سه قرن قبل تا کنون تعبیر «انقلاب صنعتی» در بین ما رایج شده است که به تحولات عظیم تکنولوژی در بازه‌های نسبتاْ کوتاه اطلاق می‌شود. تعبیر «انقلاب صنعتی» تا به امروز برای سه بازه‌ی زمانی استفاده می‌شد که انقلاب صنعتی اول در قرن ۱۸ و ۱۹، انقلاب صنعتی دوم در ابتدای قرن ۲۰ و انقلاب صنعتی سوم در انتهای قرن ۲۰ روی داده‌اند. اکنون ما در شروع انقلاب صنعتی جدید، انقلاب صنعتی چهارم، قرار داریم که از ابتدای قرن ۲۱ شروع شده است.

انقلاب صنعتی چهارم

شاید بتوان گفت که حضور و آگاهی از این برهه‌ی تاریخی یکی از بهترین شانس‌های ما است. حضور در دوران اولیه‌ی یکی از بزرگترین اتفاقات بشری این فرصت را به ما می‌دهد که سهمی در نوشتن قوانین بازی داشته باشیم.

نویسندگان قوانین بازی

تصور کنید که شما در دهه‌ی ۸۰ یا ۹۰ میلادی زندگی می‌کنید(یا ۱۰-۲۰ سال دیرتر در ایران) و درک درستی از تاثیرات و تحولاتی که اینترنت بر روی همه‌ی ابعاد بشری ایجاد خواهد کرد دارید. شما می‌توانید از این فرصت استفاده کنید و جف بزوت(موسس آمازون)، لری پیج یا سرگئی برین(موسسین گوگل)، زاکربرگ(موسس فیسبوک) و حتی برادران محمدی(موسسین دیجیکالا) باشید. این افراد علاوه بر توانایی‌های ذاتی و تلاش منحصر به فرد، در زمان و مکان مناسبی هم می‌زیسته‌اند. حضور در ابتدای راه انقلاب صنعتی سوم(اینترنت، کامپیوتر و …) به آن‌ها این فرصت بی‌سابقه را می‌داد تا قوانین دنیای مبتنی بر اینترنت را بنویسند و البته ثروت‌آفرین و ثروتمند شوند.

زیستن در بزنگاه

حال خبر خوب این است! این فرصت‌ها به پایان نرسیده و حتی بیشتر هم شده است. بازه‌ی زمانی وقوع انقلاب‌های صنعتی کمتر و کمتر می‌شود و ما این شانس را داریم که در کوران انقلاب صنعتی چهارم از آن آگاه شده‌ایم. علاوه بر این انقلاب صنعتی چهارم تنوع و گستره‌ی بیشتری دارد و با کمی اغماض هر فردی با هر علاقه‌ای و در هر زمینه‌ی کاری می‌تواند جزئی از آن باشد.

کافیست تنها نگاهی به لیست بازیگران اصلی انقلاب صنعتی چهارم بیاندازید تا شما هم با من هم‌نظر شوید:

• هوش مصنوعی (Artificial Intelligence)
• بزرگ‌داده‌ها (Big Data)
• اینترنت اشیاء (Internet of Things)
• ساخت افزایشی/پرینت سه‌بعدی (Additive Manufacturing/3D Printing)
• وسایل نقلیه‌ی خودران (Autonomous Vehicles)
• نانوتکنولوژی (Nanotechnology)
• واقعیت مجازی و واقعیت افزوده (Virtual Reality and Augmented Reality)
• بیوتکنولوژی (Biotechnology)
• روباتیک (Robotics)
• پردازش ابری (Cloud Computing)
• …

روابط تنگاتنگ تکنولوژی‌های نوین و فرصت‌های بین‌رشته‌ای

این لیست و متعلقات آن، تنها، بازیگران اصلی این انقلاب صنعتی چهارم هستند. نکته‌ای دیگری که نباید از آن غافل شد این است که تکنولوژی‌های جدیدتر روابط تنگاتنگتری هم با هم دارند. بیشتر از اینکه تکنولوژی حمل و نقل امروزی به راحتی از تکنولوژی دیگری به نام کامپیوتر(ECU خودرو) بهره می‌برد، تکنولوژی‌های انقلاب صنعتی چهارم از یکدیگر بهره خواهند برد و فرصت‌های جدیدی را برای تحولات بین‌رشته‌ای ایجاد خواهند کرد.

همانطور که اشاره شد، تاثیرات انقلاب صنعتی چهارم همانند بقیه‌ی انقلاب‌های صنعتی همه‌ی جنبه‌های زندگی بشری را تحت تاثیر قرار می‌دهد. برای درک این موضوع کافیست به اپلیکیشن‌های پیام‌رسان (تلگرام و …) فکر کنید. تاثیری که این اپلیکیشن‌ها بر روی نوع روابط جوامع امروزی گذاشته‌اند چشمگیر است. روابط حضوری و رودررو و حتی مکالمه‌های تلفنی جای خود را به مکالمات مینیمال با متن کوتاه و فرستادن عکس و ویدئو داده‌اند. اپلیکیشن‌های پیام‌رسان، خود حاصل به هم رسیدن تکنولوژی‌های مختلفی چون کامپیوتر، مخابرات، برنامه‌نویسی و اینترنت هستند.

بررسی کامل تاثیرات انقلاب صنعتی چهارم بر ابعاد مختلف زندگی بشری کاری بسیار پیچیده است. ما در اینجا تنها به ذره‌ای از این اقیانوس می‌توانیم اشاره کنیم و پارو زدن در آن را به متخصصان آینده‌پژوهی می‌سپاریم. ولی در عین حال اگر قصد شرکت در این بازی را داریم ضروری است که به درک نسبتاْ درستی از تاثیرات آن برسیم. ترجیح من این است که با یک مثال تا حد ممکن سوالاتی را در ذهن شما ایجاد کنم و بقیه‌ی مسیر را به خودتان بسپارم.

یک مثال از تاثیر ساخت افزایشی بر مالکیت معنوی

هرچند که طرح مساله در حوزه‌ی مالکیت معنوی در ایران بیشتر شبیه به یک شوخی است، ولی در دنیا به آن به عنوان یک موضوع جدی و سرنوشت‌ساز نگاه می‌شود. اگر اخبار تکنولوژی را دنبال می‌کنید حتماْ بارها خبرهای دعواهای حقوقی کمپانی‌هایی بزرگی همچون اپل و سامسونگ را بر سر مالکیت معنوی شنیده‌اید. به نوعی از زمانی که مفهوم مالکیت معنوی مطرح شد دو بازه‌ی زمانی را پشت سر گذاشته‌ایم:

• بازه‌ای که مالکیت معنوی به حق تولید اختراعات و ابزارهای فیزیکی محدود می‌شد
• بازه‌ای که دیجیتال‌ها روی کار آمدند و مالکیت معنوی به برنامه‌های کامپیوتری و به طور کلی اختراعات غیرقابل لمس هم بسط پیدا کرد
• و بازه‌ی کنونی که به واسطه‌ی اسکنرها و پرینترهای سه‌بعدی کنترل مالکیت معنوی ابداعات فیزیکی و غیرفیزیکی از کارخانه‌ها به خانه ها آمده است

حال اجازه دهید که با یک مثال توضیح دهم که چگونه به واسطه‌ی تکنولوژی‌های ساخت افزایشی، پارادایم‌های مالکیت معنوی به طور کلی در حال تغییر است:

LEGO و انقلاب صنعتی چهارم

کمپانی لگو که به عنوان یک ابربرند در زمینه‌ی تولید اسباب‌بازی چند سالی است که با یک چالش روبه‌رو است. در گذشته به واسطه‌ی اینکه حق ثبت اسباب‌بازی‌های لگو متلق به آن بود، کمپانی دیگری نمی‌توانست به طور کلان دست به تولید اسباب‌بازی‌های مشابه به آن بزند. از طرفی خریداران لگو هم در صورت وجود محصولی مشابه، ترجیح می‌دادند تا از خود لگو خرید کنند(چون به هرحال قرار بود تا هزینه‌ی را بپردازند و در این حالت چرا یک محصول تقلبی بخرند؟!). حال با روی کار آمدن اسکنرهای سه‌بعدی(در بین عموم) یک خریدار محصولات لگو می‌توانست به راحتی محصولات لگو را با اسکنر سه‌بعدی مهندسی معکوس کند و با پرینتر سه‌بعدی به تعداد دلخواه از آن بسازد. در طی این فرآیند حق طراحی محصول و مالکیت معنوی آن به کلی دور زده و دست کمپانی لگو از سود محصولاتش کوتاه می‌شود.

لگو برای حل این چالش دست به ابتکاری زد و در محصولات جدیدش از موادی استفاده کرد که قابل اسکن سه‌بعدی شدن نیستند. هرچند که این ابتکار مانعی دائمی برای اسکنرهای سه‌بعدی و مهندسی معکوس نخواهد بود، ولی این مثال به خوبی نشان می‌دهد که به چه صورت تکنولوژی ساخت افزایشی می تواند پارادایم‌های سنتی مالکیت معنوی را تحت تاثیر قرار دهد.